Connacht Irish
Connacht Irish is the dialect of the Irish language spoken in the province of Connacht. Gaeltacht regions in Connacht are found in Counties Mayo (notably Tourmakeady, Achill Island and Erris) and Galway (notably in parts of Connemara and on the Aran Islands). The Mayo and Galway varieties differ from each other in a variety of ways, as Mayo is geographically between Galway and Donegal, making Mayo Irish have a number of features in common with Donegal that Galway does not have.
Lexicon
Some differences between Mayo and Galway are seen in the lexicon:
| Mayo | Galway | Gloss |
|---|---|---|
| cluinim | cloisim | "I hear" |
| doiligh | deacair | "difficult" |
| úr | nua | "new" |
| nimhneach | tinn | "sore" |
Some words used in Connacht Irish that aren't found in other dialects include:[1]
- cas, verbal noun casadh to mean "meet", (standard buail, bualadh)
- gasúr, meaning a young child (the form is used in Munster Irish and Ulster Irish, but to refer to a young boy).
- cisteanach, "kitchen" (Munster form cistin)
Variant spellings include:
- tíocht, verbal noun of tar, "to come" (standard teacht)
- aríst, "again" (standard arís)
- caiptín, "captain" (standard captaen)
- col ceathrar, "cousin" (standard col ceathrair)
- feilm, feilméar, "farm", "farmer" (standard feirm, feirmeoir)
Variants distinctive of, but not unique to Connacht include:
- fata,fataí, "potato", "potatoes"
- fuisce, "whiskey"
- muid, emphatic form muide for the first person plural pronoun, Ulster Irish uses this form as well, whereas Munster Irish uses sinn, sinne although sinn, sinne are used in Mayo, particularly in the Erris dialect.
Phonology
The phonemic inventory of Connacht Irish (based on the accent of Tourmakeady in Mayo[2]) is as shown in the following chart (see International Phonetic Alphabet for an explanation of the symbols). Symbols appearing in the upper half of each row are velarized (traditionally called "broad" consonants) while those in the bottom half are palatalized ("slender"). The consonant /h/ is neither broad or slender.
| Consonant phonemes |
Labial | Coronal | Dorsal | Glottal | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilabial | Labio- dental |
Labio- velar |
Dental | Alveolar | Alveolo- palatal |
Palatal | Velar | |||||||||||
| Plosive | pˠ pʲ | bˠ bʲ |
t̪ˠ | d̪ˠ |
tʲ | dʲ |
c | ɟ |
k | ɡ |
||||||||
| Fricative/ Approximant |
fˠ fʲ | vʲ |
w |
sˠ | ʃ | ç | j |
x | c |
h | ||||||||
| Nasal | mˠ mʲ |
n̪ˠ n̪ʲ |
nˠ nʲ |
ɲ |
ŋ |
|||||||||||||
| Tap | ɾˠ ɾʲ |
|||||||||||||||||
| Lateral approximant |
l̪ˠ l̪ʲ |
lˠ lʲ |
||||||||||||||||
The vowels of Connacht Irish are as shown on the following chart. These positions are only approximate, as vowels are strongly influenced by the palatalization and velarization of surrounding consonants.
In addition, Connacht has the diphthongs /iə, uə, əi, əu/.
Some characteristics of Connacht that distinguish it from the other dialects are:
- In some varieties, vowel lengthening before word-internal clusters of voiced plosive + liquid (e.g. /ɑːɡləʃ/ eaglais "church")
- In some varieties (e.g. in Erris Irish (Co. Mayo)[3] and, as seen in the table above, in Tourmakeady) a four-way distinction among coronal nasals and laterals: /n̪ˠ ~ n̪ʲ ~ nˠ ~ nʲ/, /l̪ˠ ~ l̪ʲ ~ lˠ ~ lʲ/, often without lengthening of orthographic short vowels before them.
- In the variety spoken in Cois Fharraige (the area along the north shore of Galway Bay between Barna and Casla), underlying short /a/ is realized as a long front [aː] while underlying long /aː/ is realized as a back [ɑː].
- /n/ is realized as [ɾ] (or is replaced by /ɾ/) after consonants other than [s]. This happens in Ulster as well.
- Broad bh is rendered /w/ even in initial positions, with a few exceptions.
- The inflected pronouns agam, agat and againn are usually reduced into monosyllables /amˠ/, /adˠ/, /an̪ʲ/
- The prepositions do, de are both realised as [gə] and their inflected forms are frequently pronounced (and sometimes written) in their lenited forms.
- The preposition-article compound sa (i + an "in the") causes eclipsis, where it causes lenition in the Caighdeán an in the other dialects.
Morphology
Nouns
In some dialects of Connacht the plural endings -anna and -acha are always replaced by -annaí and -achaí. It is also common in many Gaelic-speaking areas of Connemara that the dative singular form of all 2nd declension nouns has been generally adopted as the nominative, giving these nouns the typical ending in palatalized consonants in the nominative singular. This is indicated in the spelling by the letter i before the final consonant.
| Connemara form | Standard form | Gloss |
|---|---|---|
| -achaí, -annaí | -acha, -anna | Plural ending |
| bróig | bróg | "shoe" |
| ceird | ceard | "craft" |
| cluais | cluas | "ear" |
| cois | cos | "foot, leg" |
| láimh | lámh | "hand" |
Verbs
Irish verbs are characterized by having a mixture of analytic/an fhoirm scartha forms (where information about person and number is provided by a pronoun) and synthetic/an fhoirm tháite forms (where this information is provided in an ending on the verb) in their conjugation. In Galway and Mayo, as in Ulster, the analytic forms are used in a variety of forms where the standard language has synthetic forms, e.g. molann muid "we praise" (standard molaimid) or mholfadh siad "they would praise" (standard mholfaidís). However, the synthetic forms, including those no longer included in the standard language, may be used in answering questions.
Díonaim (I make/I do) in standard Irish (Déanaim)
Íosaim (I eat) in standard Irish (Ithim)
Connacht Irish favours the interrogative pronoun cén and forms based on it such as cén t-am, "what time" instead of the standard cathain, or céard instead of the standard cad. Relative forms of the verb such as beas for beidh, "will be", or déananns/déanas, "do", for déanann are frequently used.
Music
Some notable Irish singers who sing songs in the Connacht Irish dialect include Seosamh Ó hÉanaí, Darach Ó Catháin, Seán Mac Donncha and Máire Áine Ní Dhonnchadha.
References
- ↑ Ihde, Thomas; Ní Neachtain, Máire; Blyn-LaDrew, Roslyn; Gillen, John (2008). Colloquial Irish. New York and London: Routledge.
- ↑ de Búrca, Seán (1958). The Irish of Tourmakeady, Co. Mayo. Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies. ISBN 0-901282-49-9.
- ↑ Mhac an Fhailigh, Éamonn (1968). The Irish of Erris, Co. Mayo. Dublin Institute for Advanced Studies. pp. 38–42. ISBN 0-901282-02-2.
Bibliography
Published literature
- ÁR nOILEÁN - TUILE ‘S TRÁ. Bailiúchán Bhéaloideas Árann. Mná Fiontracha, gan dáta. ISBN 0-9546061-1-6
- BECKER, Heinrich (Eag.): I mBéal na Farraige. I gComhar le hOllscoil Wuppertal (Bergische Universität) sa Ghearmáin agus le hOllscoil na hÉireann, Gaillimh. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1997 (béaloideas) Conamara/Cois Fhairrge
- BREATHNACH, Mícheál: Mícheál Breathnach - Scríbhinní. Tomás Mac Domhnaill agus Seán Mac Énrí a chuir in eagar. Lochlann Ó Tuairisg a chóirigh an t-eagrán seo. Cló IarChonnachta, Indreabhán 2009 (ábhar ilghnéitheach) An Lochán Beag
- BREATHNACH, Pádraic: Buicéad Poitín agus scéalta eile. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1978/1986 (gearrscéalta) Maigh Cuilinn
- Bean Aonair agus scéalta eile. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1984 (gearrscéalta) Maigh Cuilinn
- Ar na Tamhnacha. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1987 (gearrscéalta) Maigh Cuilinn
- Gróga Cloch. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1990 (úrscéal) Maigh Cuilinn
- An Pincín agus scéalta eile. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1996 (gearrscéalta) Maigh Cuilinn
- As na Cúlacha. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1998 (úrscéal) Maigh Cuilinn
- (Eag.)Maigh Cuilinn - a Táisc is a Tuairisc. Cló Chonamara, Indreabhán 1986 (béaloideas) Maigh Cuilinn
- DE BHALDRAITHE, Tomás (Eag.): Seanchas Thomáis Laighléis. An Clóchomhar Teoranta, Baile Átha Cliath 1977/1981 (béaloideas) Baile an Chláir
- IDIR MNÁ - Scríbhneoirí Ban Ros Muc. Pléaráca Chonamara, Ros Muc 1995 (cuimhní cinn, seanchas, béaloideas) Ros Muc, Conamara
- MAC AMHLAIGH, Dónall: Beoir Bhaile agus scéalta eile. An Clóchomhar Teoranta, Baile Átha Cliath 1981 Conamara
- Dialann Deoraí. Réamhrá le Niall Ó Dónaill. An Clóchomhar Teoranta, 1960/1966/1970. (dírbheathaisnéis) Conamara
- MAC AN IOMAIRE, Séamas: Cladaí Chonamara. An Gúm, Baile Átha Cliath 1985 (seanchas) Conamara
- MAC CON IOMAIRE, Liam: Breandán Ó hEithir - Iomramh Aonair. Cló IarChonnachta, Indreabhán 2000 (beathaisnéis) Conamara - Árainn
- MAC LOCHLAINN, Alf: Fiáin na Bocs a Bhí ann an tAm Sin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1999 (stair áitiúil) Conamara
- MAG RUAIDHRÍ, Mícheál: Le Linn m’Óige. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2001 (cuimhní cinn) Tuaisceart Mhaigh Eo
- MAG UIDHIR, Séamas: Fánaíocht i gContae Mhaigh Eo. An Gúm, Baile Átha Cliath 1994 Tuaisceart Mhaigh Eo
- NÍ MHAINNÍN, Cáit: Cuimhní Cinn Cháit Ní Mhainnín. Cló IarChonnachta, Indreabhán 2000 (dírbheathaisnéis) Conamara
- Ó BAOILL, Pádraig (Eag.): Glórtha ár Sinsear. Béaloideas Oirdheisceart na Gaillimhe. I gcomhar le Loughrea History Project. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2005. (béaloideas) (Oirthear na Gaillimhe)
- Ó CADHAIN, Máirtín: Athnuachan. Coiscéim. Baile Átha Cliath 1995 (úrscéal) Conamara
- An Braon Broghach. An Gúm, Baile Átha Cliath 1991 (gearrscéalta) Conamara
- Barbed Wire. Arna cur in eagar ag Cathal Ó hÁinle. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002 (úrscéal) Conamara
- Caiscín. Altanna san Irish Times 1953/56. Arna gcur in eagar ag Aindrias Ó Cathasaigh. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1998 (iriseoireacht) Conamara
- Cois Caoláire. Sáirséal - Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 2004 (géarrscéalta) Conamara
- Cré na Cille. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1949/1965 (úrscéal) Conamara
- Idir Shúgradh agus Dáiríre. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1975 (gearrscéalta) Conamara
- Tone Inné agus Inniu. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1999 (stair, polaitíocht) Conamara
- An tSraith dhá Tógáil. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1970/1981 (gearrscéalta) Conamara
- An tSraith Tógtha. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1977 (gearrscéalta) Conamara
- An tSraith ar Lár. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1986 (gearrscéalta) Conamara
- Ó Cadhain i bhFeasta. Eag. Seán Ó Laighin. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1990 (aistí, iriseoireacht, stair, polaitíocht, ábhar ilghnéitheach) Conamara
- An Ghaeilge Bheo - Destined to Pass. Eagarthóir: Seán Ó Laighin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002. (taighde agus tuairimí) Conamara AIRE - Béarla atá i gcuid den leabhar. Partly written in English. Teilweise in englischer Sprache abgefasst. En del av boken är på engelska. Osittain englanninkielinen.
- Caithfear Éisteacht! Aistí Mháirtín Uí Chadhain in Comhar. Eagarthóir: Liam Prút. Comhar Teoranta, Baile Átha Cliath 1999 (aistí) Conamara
- Ó CAITHLÍN, Antoine (”Tony Catherine Antoine William”): A Chomhairle Féin do Mhac Anna. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1999 (béaloideas) Oileán Acla
- Seanfhocail as Acaill. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1995 (béaloideas) Oileán Acla
- Ó CATHÁIN, Séamas agus Caitlín Uí Sheighin (Eag): A Mhuintir Dhú Chaocháin, Labhraigí Feasta! Cló Chonamara, Indreabhán 1987 (béaloideas) Tuaisceart Mhaigh Eo
- (Eag): Le Gradam is le Spraoi. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1996 (béaloideas) Tuaisceart Mhaigh Eo
- Ó CEALLAIGH, Colm: Brídín. Cló Iar-Chonnachta, Indreabhán 1995 (úrscéal) Conamara
- Meilt Mhuilte Dé. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002 (úrscéal) Conamara - Clann na Feannóige. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2004 (gearrscéalta) Conamara
- Ó CEANNABHÁIN, Peadar (Eag.): Éamon a Búrc - Scéalta. Leabhar Thaighde, an dóú himleabhar is dhá scór. An Clóchomhar, Baile Átha Cliath 1983/2000 (béaloideas) Conamara
- Ó COINCHEANAINN, Peadar: Inis Meáin - seanchas agus scéalta. Bill Doyle a mhaisigh, Pádraig Ó Siadhail a chóirigh an t-eagrán seo. An Gúm, Baile Átha Cliath 1993 (srair áitiúil) Oileáin Árann
- Ó CONAOLA, Dara: Amuigh Liom Féin. Ceardshiopa Inis Oírr Teoranta, Inis Oírr 1988 (scéal) Oileáin Árann
-Cor in Aghaidh an Chaim. Ceardshiopa Inis Oírr Teoranta, Inis Oírr 1983 (scéal) Oileáin Árann
- Ó CONGHAILE, Mícheál: Mac an tSagairt. Cló Iar-Chonnachta, Béal an Daingin 1986 (gearrscéalta) Conamara
- Seachrán Jeaic Sheáin Johnny. Cló Iar-Chonnachta, Indreabhán 2002 (úrscéal) Conamara
- Ó CONGHAILE, Seán: Cois Fharraige le mo Linnse. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1974/1984 (seanchas) Conamara
- Ó CORBÁIN, Seán: Daoine Dathúla an Iarthair. Cló Chaisil, Baile Átha Cliath 2005. Oirthear na Gaillimhe
- Ó CURRAOIN, Seán (Eag.): Iascairín Chloch na Cora - Scéalta agus Seanchas ó Bhearna agus na Forbacha. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000 Bearna - Na Forbacha
- Ó DIREÁIN, Máirtín: Dánta 1939-1979. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 2004 (filíocht) Oileáin Árann
- Ó DUINNSHLÉIBHE, Tomás: Taidhgín. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1995 (úrscéal) Tuar Mhic Éadaigh
- Ó FINNEADHA, Cóil Learaí: Tórramh an Bhardail agus Scéalta Eile. An Gúm, Baile Átha Cliath 1995. (gearrscéalta) Conamara
- Ó FLAITHEARTA, Liam: Dúil. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1970 (gearrscéalta) Oileáin Árann
- Feamainn Bhealtaine. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1969 (dírbheathaisnéis) Oileáin Árann
- Ó GAORA, Colm: Mise. An Gúm, Baile Átha Cliath 2008 (dírbheathaisnéis) Ros Muc
- Ó GIOLLAGÁIN, Conchúir (Eag.): Stairsheanchas Mhicil Chonraí - Ón Máimín go Ráth Cairn. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1999 (béaloideas, cuimhní cinn, dírbheathaisnéis) Ráth Cairn
- Ó GRÁINNE, Diarmuid (Eag.): Máire Phatch Mhóir Uí Churraoin - A Scéal Féin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1995/1997 (dírbheathaisnéis) Conamara
- Ó hEITHIR, Breandán: An Chaint sa tSráidbhaile. Eagarthóir: Caoilfhionn Nic Pháidín. Comhar Teoranta, Baile Átha Cliath 1991 (iriseoireacht) Oileáin Árann
- Lig Sinn i gCathú. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1983 (úrscéal) Oileáin Árann
- Sionnach ar mo Dhuán. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1988 (úrscéal) Oileáin Árann
- Ó LAIGHIN, Pádraig G.: Bánú Phartraí agus Thuar Mhic Éadaigh. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1997 (stair áitiúil) Deisceart Mhaigh Eo
- Ó MÁILLE, Tomás: An Béal Beo. An Gúm, Baile Átha Cliath 2002 (teanga)
- An tIomaire Rua. Cogadh na Saoirse i dTuaisceart Chonamara. Máirtín Ó Cadhain a chóirigh an t-eagrán nua seo. An Gúm, Baile Atha Cliath 2007. (stair)
- Ó NEACHTAIN, Joe Steve: Clochmhóin. Cló IarChonnachta, Indreabhán 1998 (gearrscéalta) Conamara
- Scread Mhaidine. Cló IarChonnachta, Indreabhán 2003 (úrscéal)
- Lámh Láidir. Cló IarChonnachta, Indreabhán 2005 (úrscéal)
- Ó RÁIGHNE, Mícheál: Bóithrín na hAille Báine. Cló IarChonnachta, Indreabhán, Conamara 1994 (úrscéal) Conamara
- Deoir ón tSúil. Cló IarChonnachta, Indreabhán, Conamara 1993 (úrscéal) Conamara
- Nach Iomaí Cor sa Saol. Cló IarChonnachta, Indreabhán, Conamara 2002 (úrscéal) Conamara
- Ó RUADHÁIN, Seán: Pádhraic Mháire Bhán. An Gúm, Baile Átha Cliath 1994 Tuaisceart Mhaigh Eo
- RIDIRE AN GHÁIRE DHUIBH agus scéalta eile. Mícheál Mac Ruairí a d’inis. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1993 Tuaisceart Mhaigh Eo
- SCÉALTA MHÁIRTÍN NEILE, bailiúchán scéalta ó Árainn. Holger Pedersen a thóg síos, Ole Munch-Pedersen a chuir in eagar. Comhairle Bhéaloideasa Éireann, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath 1994 (béaloideas) Oileáin Árann
External links
 |
German Wikisource has original text related to this article: |